Türkiye’deki yüksek ve alçak basınç merkezleri nerededir?

Türkiye’deki yüksek ve alçak basınç merkezleri nerededir? Türkiye’de görülen rüzgarlar, yönleri ve özellikleri hakkında bilgi.

TÜRKİYE’DE BASINÇ VE RÜZGARLAR

Türkiye coğrafi konumundan dolayı kuzey kutup bölgesi ile tropikal bölge arasında geçiş yolu üzerinde bulunur. Kışm soğuk (kutupsal), yazın sıcak (tropikal) hava kütlelerinin etkisi altındadır. Türkiye bazen farklı zamanlarda gelen depresyonların (gezici alçak basınç merkezi) etkisinde kalır. Gelen depresyonlar Türkiye’deki hava hareketlerinin sadeliğini bozar. Türkiye’yi etkisi altına alan yüksek ve alçak basınç merkezleri (aksiyon merkezleri) şunlardır:

1- Yüksek Basınç Alanları (Antisiklon sahaları)

A) Asor antisiklon merkezi
B) Sibirya antisiklon merkezi
C) Afrikamn kuzeyindeki antisiklon merkezi
D) Akdenizin batısındaki antisiklon merkezi

2- Alçak Basınç Alanları (Siklon sahaları)

A) İzlanda siklonmerkezi
B) Basra körfezi siklon merkezi
C) Karadenizin doğusundaki siklon merkezi
D) Akdenizin doğusundaki siklon merkezi

Kış mevsiminde Türkiye Sibirya yüksek basınç merkezinin etkisi altına girer. Anadolu yarımadası bir yüksek basınç alanına dönüşür. Türkiye’nin kuzeyinde Karadeniz ve güneyinde Akdeniz üzerinde birer alçak basınç alanı oluşur. Türkiye’de kışlar Sibirya yüksek basınç alanının özelliğine bağlıdır. Güçlü olursa genişleyerek Türkiye’ye kadar sokulacağından kışların çok şiddetli geçmesine neden olur. Zayıf olursa güneye doğru ilerleyemez. Bu durumda İzlanda alçak basınç alanından Türkiye’ye alçak basınçlar gelir. Kış ılıman ve yağışlı olur.

Asor yüksek basınç sahası güçlü olup ge-nişliyerek Sibirya yüksek basınç alanı ile birleşir ise İzlanda depresyonlarının ilerlemesine engel olur. Bu takdirde Türkiye’de kış şiddetli geçer. Kuru soğuklar olur. Yaz mevsiminde kutupsal hava kütleleri tamamen kuzeye çekildiğinden güneyden gelen tropikal hava kütleleri Türkiye üzerinde etkili olurlar. Anadolu yarımadası yaz mevsiminde çevresindeki denizlere göre daha sıcaktır. Anadolu’da bir alçak basınç merkezi oluşur. Basınç durumlarına göre rüzgarların yazın çevre denizlerden iç kısımlara, kışın ise iç kısımlardan çevre denizlere esmesi beklenir. Durum bu şekilde değildir. Dağların kıyıya paralel uzanış biçimi, yükseltinin doğuya doğru artması, denize uzaklık-yakınlık gibi nedenlerle çeşitli yerel rüzgarlar meydana gelir.

Türkiye’nin iklimine etki yapan basınç alanları içerisinde batıdan gelen depresyonlar önemlidir. İzlanda, Gaskonya Körfezi, Adriyatik denizi ve Cenova Körfezi üzerinde oluşan depresyonlar Türkiye üzerinde çeşitli hava olaylarının belirip, gelişmesine neden olurlar. Özellikle batıdan yağış getirirler. Depresyon yolları da önemlidir. İzlanda ve Cenova körfezi üzerinde oluşan depresyonlar Kuzey İtalya ve Balkanlardan geçerek Türkiye’ye doğru ilerler. Daha sonra iki kola ayrılarak Türkiye’nin Karadeniz kıyılarını ve Akdeniz kıyılarını boydan boya geçer. Kışın ve sonbahar mevsimlerinde görülen depresyonlar Karadeniz kıyılarına bol yağış getirirler.

Türkiye’de esen yerel rüzgarların başında meltem rüzgarları gelir. Yaz mevsiminde Akdeniz ve Ege kıyılarında görülür. Kıyıdan 20-40 km. içerilere sokulurlar. Gün içerisinde sıcaklık farkından meydana gelen meltem rüzgarı kıyı bölgelerine serinlik getirir.

İmbat rüzgarı:

Ege bölgesinde özellikle İzmir dolaylarında görülen bir meltem rüzgarıdır. Öğleye doğru, bazen öğleden sonra denizden karaya eserek serinlik getirir. Akşama doğru hafifler. Akşam üzeri kesilerek ortadan kalkar.

Etezyen rüzgarı:

Akdeniz ve Ege denizinde mayıs ayından eylül ayına kadar düzenli bir şekilde esen, zaman zaman fırtınaya dönüşen kuru bir rüzgardır. Kuzey ve kuzeybatı yönünde gelen bu rüzgar Türkiye dışında, uzaklardaki aksiyon merkezlerine bağlı olarak meydana gelir. Bu rüzgarlar Doğu Akdenizde oluşan alçak basınç alanına doğru eserler.

Fön rüzgarı:

Türkiye’de Doğu Karadeniz dağları ile Toros dağlarının denize bakan yamaçlarında görülürler. Hava kütleleri yükselirken her 100 metrede sıcaklık 0,5°C azalır. Yükselip, dağların deniz yönünde alçalan havada sıcaklık her 100 metrede 1°C artar. Alçalırken ısınan hava ani kar erimesi ve buna bağlı sel taşkınlarına neden olabilir.

Türkiye’de esen başlıca yerel rüzgarlar aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Poyraz, karayel, yıldız, lodos ve samyeli Türkiye’de etkili olan yerel rüzgarlardır.

POYRAZ

Kuzeydoğudan esen soğuk ve sert bir rüzgardır. Kışın kutbi hava kütlelerinin etkisi altında oluşur. Karışık hava şartlarında gelişir ve eser. Çeşitli siklonların yer tutması sonucu yağmur ve kar getirebilir.Soğuk ve sert olarak eser. Çoğunlukla fırtına şeklinde görülür.

Yaz poyrazı sıcak bölgeye doğru estiği için kurudur. Serinlik getirir. Genellikle Marmara ve Karadeniz bölgesinde görülür. Yılda 70-100 gün eser.

KARAYEL

Kuzeybatıdan esen sert bir rüzgardır. Çoğunlukta fırtına şeklinde eser. Soğuk mevsimlerde gezici minumumlarm ardından oluştuğu zaman yağmur ve kar yağışı getirir.

YILDIZ

Kuzeyden esen soğuk sert ve şiddetli bir rüzgardır. Karadeniz ve Marmara bölgesinde etkisini gösterir. Kışın batıdan gelen gezici minimumlar geçtikleri yerlerde bazan yağışlı, bazan kuru rüzgarlar oluşturur. Yıldız rüzga-rıda bu şekilde oluşan bir rüzgardır.

LODOS

Güneybatıdan esen sıcak veya ılık bir rüzgardır. Batı Anadolu ve Marmara denizinde görülür. Güneydeki çöllerden geldikleri için, karalardan geçtikleri sırada sıcak ve kuru eserler. Akdeniz üzerinden geçtikleri zaman nemlendiklerinden Akdeniz ve Ege kıyılarına yağış getirirler.

SAMYELİ

Güney ve güneydoğudan esen sıcak ve kuru bir rüzgardır. Özellikle Güneydoğu Anadolu bölgesinde görülür. Buharlaşmayı artırdığı için bitkelere zarar verir. Birkaç gün estikten sonra serin ve yağışlı bir hava başlar. Bu yağışlar gezici minimumlara bağlı olarak oluşur.