Sıtma Nasıl Bulaşır?

Sıtma; Anofel türünden bir sivrisineğin sokmasıyla insanda titreme, ateş ve ter nöbetleriyle kendini belli eden bulaşıcı hastalık (malarya da denir). Bir enfeksiyon hastalığı olan sıtma, Laveran tarafından saptanmış bir he-matozoaya (kanda dolaşan ve birçok çeşidi bulunan birhücreli hayvan) bağlıdır: İnsanda üç çeşit sıtma etkeni saptanmıştır: Plasmodium vivax, Plasmodium falciparum ve Plasmodium malariae.

Bu hematozoa, insana anofel cinsinden çeşitli sivrisineklerle taşınır (en sık Anopheles maculipennis) ve kanın alyuvarlarında asalak olarak yaşar. Sivrisinek hasta bir kimseyi sokarak bunun asalaklı kanını emer; hematozoa başkalaşma süreçlerini anofelin bedeninde tamamlar.

Dolayısıyla sıtmanın özellikle sık rastlandığı ülkelerde, hastalığın taşıma aracı sivrisinektir; virüsün bulunduğu kimse de virüs deposudur. Bu hastalığa en çok tropikal ve tropikal bölgeler arasındaki ülkelerde raslanır. Asalaklı olan sivrisinek, hastalığı başkalarına taşır.

HASTALIĞIN EVRİMİ

Sivrisineğin sokmasından sonraki kuluçka dönemi yaklaşık on beş gün sürer. Bundan sonra ilk bulaşma sıtması başlar. Bu, hızlı biçimlerinde fark edilmeksizin geçebilir ya da tifo ateşini düşündürecek biçimde ateşle birlikte giden mide ağrısı görünümünde ortaya çıkabilir. Dalak büyümesi, gitgide belirginleşen kansızlık (anemi) ve 1 ile 3 saat süren, titremeyle birlikte gelip, bol terlemeyle biten ateşli nöbetler, sıtma nöbetlerinin en belirgin özellikleridir. Nöbet her iki günde bir yinelerse, bu üç gün ateşidir (1. ve 3. günlerde ateş), etkeni de Plasmodium vivax ya da Plasmodium falciparum’ dur. Her üç günde bir yineleyen ateşli nöbete de dört gün ateşi (1. ve 4. günlerde ateş) denir; bunun da etkeni Plasmadium malariae’dir.

TEDAVİ

Sıtma, tedavi edildiğinde iyileşebilen bir hastalıktır. Tedavi edilmeyen ya da kötü tedavi edilen durumlardaysa süreğen bir hastalık halini alır. Bu durumda ihtilaflarla karşılaşma olasılığı vardır: Bunlar arasında komayla ya da soğuk titremeyle gelip ölüme yol açabilen tehlikeli nöbetler, sıtma zayıflığı (kaşeksi) ve hemoglobin işemeli sarılıklı ateş ya da karasuhumması sayılabilir. Hastanın klinik muayenesi ve müşahadesi alındıktan sonra teşhis konur, serum tepkimesi yapılarak dalak hacminin küçülmesinden önce ya da sonra, hastanın kanında hematozoa aranarak teşhis pekiştirilir. Sıtmanın etkin tedavisinde başlıca ilaç, kinin ile tedavi biçimine göre uygulanan bazı sentetik büeşiklerdir. Bu farklı ilaçlar hematozoanm gelişmesindeki değişik devreleri etkiler. Koruyucu tedavide önleyici dozda kinin ya da sentetik sıtma önleyiciler verilir; bu tedaviye, salgın olan ülkeye gelmeden bir hafta önce başlamak gerekir. Koruyucu tedavinin bir başka yönü de anofellere karşı savaştır (böceğin ve kurtçuklarının yaşayabileceği bataklıklar ilaçlanır ya da kurutulmaya çalışılır).